Już w bardzo wczesnym dzieciństwie, u każdego człowieka, zaczyna ujawniać się jego
temperament, który jest wrodzonymi cechami osobowościowymi, odziedziczonymi po
przodkach. Każdy człowiek jest inny, jest jednostką w pełni zindywidualizowaną, która
odczuwa, przeżywa, pojmuje otaczający go świat zgoła inaczej.

To właśnie temperament warunkuje w głównej mierze, funkcjonowanie człowieka
w grupach społecznych, całym szeroko rozumianym społeczeństwie, rodzinie, itp. Od niego
też zależy szybkość reakcji w danych sytuacjach, umiejętności społeczne, umiejętności
odnoszące się do nawiązywania poprawnych relacji interpersonalnych.

Badacze podkreślają, iż temperament jest wszystkim tym, co zostaje w jednostce po
odjęciu inteligencji ogólnej oraz zdolności poznawczych. Objawia się on na co dzień, w tym
jak bardzo dany człowiek reaguje na wszelkie bodźce płynące z zewnątrz, jak reaguje na
sytuacje stresogenne, jak radzi sobie z problemami, sytuacjami zagrożenia oraz konfliktami.

Temperament można definiować różnie, ponieważ jest inaczej postrzegany przez
różnych badaczy. W ujęciu J. Strelaua oraz B. Zawadzkiego, ma on kilka podstawowych
charakterystyk:

– stanowi część struktury osobowości;
-charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia w porównaniu z innymi
charakterystykami zachowania;
– ma podłoże biologiczne;
– jego cechy obecne są już od wczesnego dzieciństwa, występują także w świecie
zwierząt.

Temperament odnosi się do względnie stałych cech osobowościowych, które to występują
u człowieka od wczesnego dzieciństwa, mają też swoje odpowiedniki w świecie zwierząt.

Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne,
temperament podlega powolnym zmianą, które uwarunkowane są procesem adolescencji,
dojrzewania oraz indywidualnie specyficznym oddziaływaniom pomiędzy genotypem
a, środowiskiem.

Temperament odnosi się do formalnej charakterystyki zachowania, jego dynamiki, z kolei
osobowość do treściowych aspektów związanych z zachowaniem człowieka. Należy jednak
podkreślić, iż badacze w powyższej kwestii mają dość zróżnicowane poglądy. W polskiej
tradycji naukowej odróżnia się pojęcia temperamentu oraz osobowości, choć według
niektórych badaczy pojęcia te można uznać za tożsame.

Do powstania regulacyjnej teorii temperamentu, przyczyniły się badania J. Strelaua,
które odnosiły się do podstawowych cech układu nerwowego w ujęciu I. Pawłowa. Teoria ta
wyrosła z przekonania, iż cechy temperamentu odnoszą się do formalnych cech zachowania.
Z kolei formalna charakterystyka zachowania sprowadza się do aspektu energetycznego
i czasowego, które wyznaczają strukturę temperamentu.

Początkowo postulowano istnienie dwóch następujących cech: reaktywności oraz
aktywności.

Reaktywność to charakterystyczna dla danej jednostki intensywność odnosząca
się do relacji na poszczególne bodźce, sytuacje, zachowania, itp., aktywność zaś, przejawia
się w ilości oraz zakresie podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej.

Należy podkreślić, iż duży poziom aktywności idzie w parze z niską reaktywnością
i odwrotnie. Główną rolą aktywności jest regulacja pobudzenia do poziomu optymalnego dla
człowieka. Jednostki wysoko reaktywne wykazują bardzo dużą wrażliwość oraz małą
wydolność, zaś osoby nisko reaktywne odwrotnie. Osoba nisko reaktywna ma duże
zapotrzebowanie na stymulacje, wysoko reaktywne mają małe zapotrzebowanie. Źródłem
stymulacji mogą być własne zachowania i stany wewnętrzne oraz fizyczne i społeczne
otoczenia jednostki.

Biorąc pod uwagę powyższe, można stwierdzić, że:
Osoby wysoko reaktywne bardzo dobrze funkcjonują w sytuacjach jednoznacznie
określonych, kiedy wiedzą co mają robić, w jaki sposób wykonać dane zadanie, dodatkowe
zadania, nowe obowiązki powodują u nich zniechęcenie oraz stopniowe wycofywanie się
z sytuacji zadaniowej.

Po otrzymaniu danego zadania wykazują tendencję do unikania
niepowodzenia w jego realizacji, dlatego znaczną część czasu poświęcają na czynności
przygotowawcze, edukacyjne, kontrolne i dlatego wykonują dane zadanie dłużej, ale za to
popełniają mniej błędów.

Osoby nisko reaktywne osiągają poziom optymalnego funkcjonowania przy dużej
liczbie silnych bodźców. Mają zapotrzebowanie na stymulację, dlatego też chętnie podejmują
dodatkowe zadania.

Po otrzymaniu zadania, przystępują do jego wykonania, pomijając szereg
czynności stanowiących gwarancję jego prawidłowego wykonania. Porównując sposób oraz
efektywność wykonanego zadania osób nisko reaktywnych z osobami wysoko reaktywnymi,
stwierdzić można, iż osoby nisko reaktywne wykonają zadanie szybciej, ale też popełnią
więcej błędów.

Teoria ta z czasem ewaluowała, dając podstawę do wyodrębnienia sześciu
następujących cech temperamentu:

– żwawość – czyli, tendencja do szybkich reakcji, utrzymywania wysokiego tempa
aktywności, przystosowywania się do zmian, łatwej zmiany jednego zachowania na
inne w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu;

– perseweratywność – czyli, tendencja do kontynuowania oraz powtarzania zachowań,
doświadczania stanów emocjonalnych po zakończeniu działania bodźca, które te
zachowania wywołał;

– wrażliwość sensoryczna – zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej
wartości stymulacyjnej;

– reaktywność emocjonalna – czyli tendencja do intensywnego reagowania na bodźce
wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości oraz niskiej odporności
emocjonalnej;

– wytrzymałość – czyli posiadanie zdolności do adekwatnego reagowania w sytuacjach
wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności w warunkach silnej
stymulacji zewnętrznej;

– aktywność – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej
lub do zachowań dostarczających stymulacji z otoczenia.

Z toku przeprowadzonych badań, wynika, iż czynnik genetyczny wyjaśnia około 40%
wariancji cech temperamentu. Te cechy są warunkowane specyficzną dla jednostki fizjologią
oraz biochemią układu nerwowego, odpowiedzialną za regulację energetyczną i czasowych
aspektów zachowania.

Temperament pełni bardzo istotną rolę w życiu codziennym każdego człowieka.

Zazwyczaj ujawnia się w trudnych dla człowieka momentach, sytuacjach konfliktowych,
stresogennych, przeciążenia emocjonalnego czy też przy próbach dążenia do realizacji
postawionych sobie celów. Przebieg działania w sytuacjach trudnych będzie zależny przede
wszystkim od reaktywności danej osoby, np. w takich samych sytuacjach – osoby wysoko
reaktywne będą bardziej skłonne do poddania się, załamania pod wpływem trudności, zaś
u osób nisko reaktywnych w tej samej sytuacji spodziewać można się większej odporności.
W sytuacjach trudnych mogą występować dwa sposoby reakcji – sposób obronny, który
polega w głównej mierze na rezygnacji, wycofywaniu się, pojawianiu się zachowań
nieukierunkowanych na redukcję napięcia, oraz zadaniowy, który oznacza podejmowanie
wszelkich prób, mających na celu usunięcie przeszkody. Osoby wysoko reaktywne będą
częściej prezentować pierwszy typ, zaś nisko drugi typ zachowań.
Biorąc pod uwagę powyższe, różnice w tym zakresie można zaobserwować u małych
dzieci, jedne w obliczu przeszkód płaczą, tupią, reagują agresywnie (np. trudności w relacjach
z rówieśnikami, trudności w szkole – dziecko w takiej sytuacji zaczyna się wycofywać,
zniechęcać, itp.), zaś inne będą wytrwałe oraz konsekwentne w zachowaniu, reakcjach na
bodźce, co następnie zaprocentuje w późniejszym życiu, wykonywaniem obowiązków. Osoby
o odmiennych cechach będą organizować sobie warunki, sytuacje, które to będą odpowiadały
ich zapotrzebowaniu na stymulację.

Podsumowując:

Temperament stanowi swoistego rodzaju zespół cech, które są uwarunkowane
genetycznie i poprzez to, określają pewnego rodzaju zachowania odnoszące się do
konkretnych sytuacji życiowych. Jako, że każdy z nas jest inny, będzie reagować inaczej na
sytuacje o charakterze stresogennym, inaczej na porażkę, szczęście, inaczej też będziemy
nawiązywać kontakty interpersonalne, czy rozwiązywać problemy i konflikty. Jedna osoba
będzie przebojowa, będzie potrafiła przyzwyczaić się do nowych warunków, nowych ludzi,
otoczenia, będzie próbowała w sposób konstruktywny pokonywać „przeszkody”, inna zaś
podejdzie do podobnych wyzwań w sposób pasywny i będzie próbowała unikać bodźca, który
wyzwala w niej negatywne emocje – wówczas będzie próbowała unikać danego zadania,
problemu.

Cechy te – są punktem wyjścia, stanowią materiał, który jest kształtowany przez
życiowe doświadczenia jednostki, dlatego też pod wpływem różnych przeżyć, cech
osobowości będą one ulegać uwypukleniu bądź zatarciu.